ހަގީގަތް ނުވަތަ ރިއަލިޓީގައި ދެ ބައެއް ވެއެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެންނަ ބަޔާއި އަޅުގަނޑުމެންނަށް ނުފެންނަ ބައެވެ. މިސާލަކަށް ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ހަގީގަތެކެވެ. އެއީ ކުޑަ ޖަޒީރާ ގައުމެކެވެ. މި ހަގީގަތް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެނެއެވެ. އެކަމަކު އަޅުގަނޑުމެންގެ ކޮނޑުގައި ތިއްބެވި ދެ މަލާއިކަތުން އަޅުގަނޑުމެންނަކަށްނުފެނެއެވެ. އެއީވެސް ހަގީގަތެވެ. މިހަގީގަތް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ނުފެންނަ ސަބަބަކީ އެއީ ޣައިބުގައިވާ ބޭކަލުންނަށްވާތީއެވެ. އަނެއްކޮޅުން ލައިލަތުލް ޤަދުރިވިލޭރޭ މަލާއިކަތް ބޭކަލުން މުޅު އުޑުފުރޭވަރަށް އުޑުގައި ގިނައެވެ. އެކަމަކު އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް އުޑުން އެއިން ބޭކަލަކު ނުފެނެއެވެ. އެއީ އެބޭކަލުން ޣައިބުގައިވާތީއެވެ. ހަމައެގޮތަށް ދުޅަހެޔޮކޮށް ހުރި ޒުވާނަކު ކުއްލިއަކަށް މަރުވެދެއެވެ. އޭނާ މަރުވި ސަބަބާއި އެކަމުގެ ފަހަތުގައިވާ ހިކުމަތް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭގެއެވެ. ސަބަބަކީ އެއީ ޣައިބުގައިވާ ކަންކަމަށްވާތީއެވެ.

އެއް ދުވަހަކު މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމް އެކަލޭގެފާނުގެ ގައުމުގެ މީހުނާ މުޚާޠަބުކުރައްވައި ނަސޭހަތްދެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ނަސޭހަތް އަޑުއަހަން ތިބި މީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ތެދުވެ އެކަލޭގެފާނަށް ސުވާލެއް ދެންނެވިއެވެ. އޭނާގެ ސުވާލަކީ ދުނިޔޭގައި ހުރި އެންމެ ޢިލްމުވެރި މީހަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނަށްވުރެ ޢިލްމުވެރި ބޭކަލަކު ދުނިޔޭގައި ހުރިކަން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާކަމަށް މޫސާގެފާނު ޖަވާބުދެއްވިއެވެ. މޫސާގެފާނު މިފަދައިން ޖަވާބުދެއްވީ އެކަލޭގެފާނަކީ ﷲ ގެ ރަސޫލަކަށްވީތީއެވެ. އަދި ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް ﷲ ބާވައިލެއްވި އެންމެބޮޑު ފޮތް ތައުރާތު އެކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލައްވާފައިވާތީއެވެ. ހަމައެގޮތަށް އެފޮތުން އުނގަންނައިދެއްވުމުގައި އެންމެބޮޑު އުސްތާޛަކަށް އެކަލޭގެފާނުވީތީއެވެ.

އެވަގުތު މޫސާގެފާނު ދެއްވި ޖަވާބު ރަނގަޅުނޫންކަމުގައި ޖިބުރީލުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެހިނދު ދުނިޔޭގައި މޫސާގެފާނަށްވުރެ ބޮޑަށް ޢިލްމުވެރީ ކޮން ބޭކަލެއްތޯ އެކަލޭގެފާނު ޖިބުރީލުގެފާނު ކުރެން އެއްސެވިއެވެ. އެ ޢިލްމުވެރި ކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަ ﷲ ކަހުފު ސޫރަތުގައި ބަޔާންކުރައްވައެވެ. އެބޭކަލަކީ އެކަލާނގެ އަޅުންގެތެރޭގައި ހިމެނޭ އަޅެއްކަމުގައި ﷲ އަންގަވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަކީ ﷲ ރަޙުމަތްލެއްވި އަޅެއްކަމުގައިވެސް ބަޔާންކުރައްވައެވެ. ދެން މޫސާގެފާނު ހުރިހާ ކަމެއް ދޫކުރައްވައި އަވަސްވެވަޑައިގަތީ ޢިލްމުވެރި ކަލޭގެފާނު ހޯއްދަވައި އެކަލޭގެފާނާ ބައްދަލުކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މަގުސަދަކަށްވީ އެބޭކަލެއްގެ އަރިހުން އުނގެނިވަޑައިގަތުމެވެ.

މޫސާގެފާނަކީ ބާވައިލެއްވި ޢިލްމުގައި އަރާ ހުންނެވި ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވި ތައުރާތުން އެކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނަށް އުނގަންނައިދެއްވިއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެގޮތުން އެކަލޭގެފާނަކީ ޢިލްމުވެރި އުސްތާޛެކެވެ. މޮޅު އެދުރުބޭކަލެކެވެ. އެކަމަކު ހަގީގަތުގެ ޢިލްމު ނުވަތަ ޣައިބުގައިވާ ޢިލްމު އެކަލޭގެފާނަށް ﷲ ނުދެއްވައެވެ. އެކަމަކު އެކަލޭގެފާނަށްވުރެ ޢިލްމުވެރި ކަލޭގެފާނު ޙިޟުރު ނުވަތަ ޙަޟުރުކަލޭގެފާނަކީ ހަގީގަތުގެ ޢިލްމުގެ ނުވަތަ ޣައިބުގައިވާ ޢިލްމުގެ އުސްތާޛެކެވެ. ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ހަގީގަތުގެ ޢިލްމު ދެއްވިއެވެ. ކަހުފު ސޫރަތުން އެނގޭގޮތުގައި ހަގީގަތުގެ ޢިލްމު ލިބުމަކީ ބޮޑުވެގެންވާ ރަޙުމަތެކެވެ. ދުނިޔޭގައި ހިނގާ ކޮންމެ ކަމެއްގެ ފަހަތުގައި އެކަމުގެ ހަގީގަތްވެއެވެ. އެހަގީގަތް ﷲ އިރާދަކުރައްވާ އަޅަކަށް މެނުވީ ﷲ ނުދައްކަވައެވެ. ޣައިބުގައިވާ ކަންކަން ﷲ މީހަކަށް އެންގެވުމަކީ އެމީހަކަށް ލިބޭ ބޮޑުވެގެންވާ ރަހުމަތަކާއި ދަރުމައެކެވެ.

މޫސާގެފާނު ދިގު ދަތުރެއްކުރައްވައިގެން ގިނަގުނަ މަސައްކަތުން ޙަޟުރުގެފާނާ ހަމައަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ބައްދަލުވެވަޑައިގަތް ހިނދު ސަލާމް ބަދަލުކުރެއްވުމަށްފަހު މޫސާގެފާނު އެދިވަޑައިގަތީ އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުގައިވުމަށެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ކިޔަވައިވިދާޅުވުމަށެވެ. ކިޔެވުމަށްޓަކައި މަދަރުސާއަކަށް ނުވަތަ ޔުނިވަސިޓީއަކަށް ވަދެވެނީ އެކަމަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ޝަރުޠުތައް ފުރިހަމަވުމުންނެވެ. އެގޮތުން ޙިޟުރުކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރަކަށްވެވޭނީ އެކަމަށްބޭނުންވާ ސަބުރުހުރެގެންކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު މޫސާގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. އަދި އެކަމަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިގައި ގާބިލުކަން ނެތްކަމަށްވެސް ޙިޟުރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ސަބަބަކީ އެކަލޭގެފާނަށް ހަގީގަތް އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ކަންކަމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ކެތްތެރިވެވަޑައިނުގެންނެވޭނެތީއެވެ.

ޖަވާބުގައި މޫސާގެފާނުވާނީ ސަބުރުވެރިންގެތެރެއިން ކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު ޙިރުޟުކަލޭގެފާނު އަރިހުގައި ވިދާޅުވިއެވެ. އުނގެނުމަށް ދަހިވެތިވެވަޑައިގެންފައިވާ މޫސާގެފާނުގެ ކިބައިން ފެނުނީ ޖޯޝާއި ފޯރިއާއި ކަމަށްކަމޭހިތްތެވުމެވެ. އެކަމަކު އެކަލޭގެފާނަށް ކަމުގެ ހަގީގަތް އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ކަންކަމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ކެތްނުކުރެއްވޭނެކަމުގައި ޙިޟުރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ދެން ﷲ ގެ އިރާދަފުޅާއެކު އެކަލޭގެފާނު ކެތްތެރިވެވަޑައިގަންނަވާނޭކަމުގައި މޫސާގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ދެން އެއްވެސް ކަމެއްގައި ޙިޟުރުގެފާނާ ސުވާލުނުކުރެއްވުމަށް ޝަރުޠުކުރައްވާފައި އެކަލޭގެފާނު މޫސާގެފާނާއެކު އުނގަންނައިދެއްވުމުގެ ދަތުރުފުޅު ފެއްޓެވިއެވެ.

ދެން އެ ދެބޭކަލުންނާ ދިމާވި ނަވެއްގެ ފޫ ޙިޟުރުގެފާނު ދުއްވާލެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މިއަމަލުފުޅަށް ކެތްނުކުރެއްވިގެން މޫސާގެފާނު އެކަމުގެ ނުބައިކަން ފާހަގަކުރައްވައި ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. ޖަވާބުގައި ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނާއެކު ކެތްތެރިވެވަޑައިނުގެންނެވޭކަމަށް ކުރިންވެސް ވިދާޅުވިކަމަށް ޙިޟުރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ ހަނދުމަފުޅުނެތިގެން ވީކަމެއްކަމުގައި ވިދާޅުވެ އެކަން ބޮޑުކަމަކަށް ނުހެއްދެވުމަށް މޫސާގެފާނު އެދިވަޑައިގަތެވެ.

ދެން އަނެއްކާވެސް ދެބޭކަލުން ދަތުރުފުޅު ކުރިއަށް ގެންދެވިއެވެ. އިސާހިތަކު އެބޭކަލުންނާ ކުޑަ ފިރިހެން ކުއްޖަކު ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ. ޙިޟުރު އެ ކުއްޖާ ވަގުތުން ގަތުލުކުރެއްވިއެވެ. މިކަމަށް ކެތްނުކުރެއްވިގެން މޫސާގެފާނު އެކަމުގެ ނުބައިކަން ފާހަގަކުރައްވައި ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. ޖަވާބުގައި ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނާއެކު ސަބުރުވެރިވެވަޑައިނުގެންނެވޭނެ ވާހަކަ ކުރިންވެސް ވިދާޅުވިކަމަށް ޙިޟުރުގެފާނު ތަކުރާރުކޮށް ވިދާޅުވިއެވެ. ދެން އިތުރަށް މޫސާގެފާނަށް ކެތްތެރިވެވަޑައިނުގެންނެވިއްޖެނަމަ އެހިސާބުން އެކަލޭގެފާނު ދޫކޮށްލެއްވުމަށް ޙިޟުރުގެފާނަށް އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ.

ދެން މި ދެ ބޭކަލުން ދަތުރުފުޅު ކުރިއަށް ގެންދެވިއެވެ. މިފަހަރު ރަށެއްގެ ބަޔަކާ ދިމާވުމުން އެބޭކަލުންނަށް ކާއެތިކޮޅެއް ދެއްވުމަށް އެބޭކަލުން އެދިވަޑައިގަތެވެ. އެކަމަކު އެމީހުން އެކަމަށް އިންކާރުކުރިއެވެ. ދެން ވެއްޓެން ކައިރިވެފައިވާ ފާރެއް ޙިޟުރުގެފާނު ތެދުކުރެއްވިއެވެ. މިކަމަށް ކެތްތެރިވެވަޑައިނުގެން މޫސާގެފާނު ސުވާލުދެންނެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީ ފާރު ނެންގެވި މަސައްކަތްޕުޅަށް އަގުހޯއްދެވުން ރަނގަޅުކަމަށެވެ. މިހާހިސާބުން ޙިޟުރުގެފާނު، މޫސާގެފާނާ ވަކިވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި މޫސާގެފާނަށް ކެތްތެރިވެވަޑައިނުގެންނެވުނު ކަންކަމުގެ ހަގީގަތްތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ.

ޙިޟުރުގެފާނު ނައު ފައްތާލެއްވީ ޢަސްބުން ފޭރޭ ރަސްކަލެއްގެ ކިބައިން ނައު ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށެވެ. ކުޑަފިރިހިން ކުއްޖާ ގަތުލުކުރެއްވީ އޭނާގެ އަނިޔާއިން އޭނާގެ ހެޔޮލަފާ މުއުމިން މައިންބަފައިން ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށެވެ. ފާރު ތެދުކުރެއްވީ އޭގެ ދަށުގައި ޔަތީމް ދެ ކުދިންގެ ޚަޒާނާއެއް ވީތީއެވެ. އަދި އެކުދިން ބޮޑުވުމުން އެކުދިންނަށް އެ ޚަޒާނާ ލިބިދިނުމަށްޓަކައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ހުރިހާ ކަމެއް ކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ރައުޔަށްނޫންކަމުގައިވެސް ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަންކަން ކުރެއްވީ ﷲ ގެ އަމުރުފުޅަށްކަމުގައި ވިދާޅުވިއެވެ.

އިންސާނާގެ ހަޔާތުގައި އޭނާއަށް އިހުސާސްކުރެވޭ ކަންކަމާއި ވިސްނޭ ކަންކަމާއި ތަޖުރިބާކުރެވޭ ކަންކަން ގުޅިލާމެހެނީ އޭނާއަށް ފެންނަ ކަންކަމާއެވެ. މާނަޔަކީ އޭނާގެ އިހުސާސާއި ވިސްނުމާއި ކުރެވޭ ތަޖުރިބާއަށް އެންމެބޮޑަށް ނުފޫޒުފޯރުވާ މަސްދަރަކަށް އޭނާއަށް ފެންނަ ކަންކަން ވުމެވެ. އެއީ އޭނާއަށް ފެންނަ ހަގީގަތެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެންނަ ހަގީގަތުގެ ފަރުދާގެ ފުރަގަހުގައިވާ ކަންކަމެއް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭގެއެވެ. އެއީ ﷲ އެކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަންހަނާކުރައްވާފައިވާތީއެވެ. މިސާލަކަށް މީހަކަށް އެކްސިޑެންޓެއް ކުރިމަތިވެއެވެ. އެކަމުގައި ފަހަތުގައި ވަންހަނާކުރެވިފައިވާ ހަގީގަތެއް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭގެއެވެ. ހަމައެގޮތަށް މީހަކަށް ހަޔާތުގައި ލިބޭ ބޮޑު މޮޅެއްގެ ފަހަތުގައި ފޮރުވިފައިވާ ހަގީގަތެއްވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް ނޭގޭނެއެވެ.

ﷲ ދުނިޔޭގައި ދެބާވަތުގެ ޢިލްމު ލެއްވިއެވެ. އެއީ ބާވައިލެއްވި ޢިލްމާއި ހޯދައިގަންނަ ޢިލްމުއެވެ. ބާވައިލެއްވި ޢިލްމަކީ ﷲ ގެ ވަޙީއެވެ. ހޯދައިގަންނަ ޢިލްމަކީ ﷲ އާދަމްގެފާނަށް ދެއްވި ޢިލްމުން، މީހުން އެމީހުންގެ މަސައްކަތުން އުނގެނި ދަސްކުރާ ޢިލްމެވެ. ބާވައިލެއްވި ޢިލްމުގައި ހިމެނޭ އެއްބަޔަކީ ހަގީގަތުގެ ޢިލްމުއެވެ. ހަގީގަތުގެ ޢިލްމު ﷲ އެކަލާނގެ ރަސޫލުންނަކަށްވެސް ނުދެއްވައެވެ. އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެންގެ ކުރިމަތީގައި ހިނގާ އެންމެހާ ކަންކަމާ ސުވާލުކޮށް އެކަންކަން ހޯދަން އުޅުމަކީ ބުއްދިވެރި ގޮތެއްނޫނެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ޖެހެނީ ﷲ ގެ ރޭވުންތަކާއި ނިންމެވުންތަކަށް ކެތްތެރިވެ ހިތްތިރިކުރާށެވެ. އެކަމަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ ބާރު ނުހިނގާ ކަންކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން ޖެހެނީ އެކަން ބަލައިގަނެ މިންވަރަށް އީމާންވާށެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ވަކީލުކުރަންޖެހެނީ ﷲ އަށެވެ.

އެކަމަކު އަނިޔާއާއި ބޭއިންސާފުގެ ކުރިމަތީގައި ހަނުހުރެ އަތްއުރައިގެން ތިބުމެއްނުވެއެވެ. އަނިޔާއާއި ބޭއިންސާފާ ދެކޮޅަށް އަޑުއުފުލައި އެކަމާ ދެކޮޅަށް ކުރެވެންހުރި ހުރިހާ ކަމެއް ކުރުމަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ. މޫސާގެފާނު ފިރުޢައުނުގެ އަނިޔާވެރިކަމާ ދެކޮޅަށް ދިހަ އަހަރުވަންދެން އަޑު އުފުއްލެވިއެވެ. އަދި އީމާންވެ ﷲ ގެ މަގަށް ރުޖޫއަވުމަށް ތަކުރާރުކޮށް އޭނާއަށް ނަސޭހަތްދެއްވިއެވެ.

މޫސާގެފާނާ ޙިޟުރުގެފާނުގެ ވާހަކައިން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ލިބޭ އެއް ފިލާވަޅަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ބާރު ނުހިނގާ ކަންކަމާމެދު ފިކުރުބޮޑުކޮށް ހާސްވެގެން ނޫޅުމެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ބާރު ނުހިނގާ ކަންކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން ކެތްތެރިވެ ﷲ އަށް ވަކީލުކުރުމެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެންނަ ހަގީގަތުގެ ފުރަގަހުގައި ފޮރުވިފައިވާ ކަންކަމާމެދު ސުވާލުނުކުރުމެވެ. ހާސްކަމާއި ނުތަނަވަސްކަމުން މިންޖުވެ އަމާންކަމުގައި އުޅުމަށްޓަކައި ކެތްތެރިވެ ވަކީލުކުރަންޖެހެނީ ﷲ އަށެވެ. އެގޮތަށް ކަންނުކުރެވުމުގެ އެއް ނަތީޖާއަކީ ދުނިޔޭގައި ސިކުނޑީގެ ބަލިމަޑުކަން އިތުރުވުމެވެ.

ނިމުނީ.

އެޑިޓަރުގެ ނޯޓު: ފަޔާޒަކީ އުނގެނި ދަސްކުރުމަށް ޖޯޝާއި ފޯރި ހުންނަ ދަރިވަރެކެވެ. އަދި އޭނާއަކީ އުނގަންނައިދިނުމުގެ މަސައްކަތުގައި ހަރަކާތްތެރިވާ ދާރިސެކެވެ.