ދުނިޔޭގައި މިހާތަނަށް އެންމެ ބޮޑު ޒިންމާއެއް އުފުއްލަވަން ޖެހިވަޑައިގަތް ބޭކަލަކީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އެވެ. އެއީ އެންމެ ފަހުގެ ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަމުގެ ބުރަ މަސްއޫލިއްޔަތެވެ. މި ޒިންމާ އަދާކުރެއްވުމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތް މަސައްކަތްޕުޅު ބިޔަވެފައި ބުރަވެފައި އުނދަގޫވިއެވެ. ސާދާ ބުއްދީގެ މަގުން ބަލާއިރު އެންމެ ބޮޑު މޯޓިވޭޝަންއެއް ބޭނުންވާނީ އެންމެބޮޑު މަސްއޫލިއްޔަތެއް އުފުލާ މީހާއަށެވެ. އަދި އެންމެބޮޑަށް މޯޓިވޭޓްވާންޖެހޭނެ މީހަކީ އެންމެ ބިޔަ މަސައްކަތެއް ކުރަންޖެހޭ މީހެކެވެ. އެގޮތުން ބަލާއިރު މޯޓިވޭޝަން އޭގެ އެންމެ ފުރިހަމަ މާނައިގައި އެންމެބޮޑަށް ބޭނުންފުޅުވާނެ ބޭކަލަކީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އެވެ.

ރަސޫލުﷲ ﷺ އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން މަގާމެއްގެ ގޮތުގައި ދެކެވަޑައިނުގަނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު، އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ސެލެބުރޭޓެއްނުކުރައްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލުކަމުގެ ޒިންމާ އަދާކުރެއްވިއިރު ފިސާރި ބޮޑު ދެ ބުރައެއްވެސް އުފުއްލެވިއެވެ. އެއްކޮޅުން އެއީ ޖިބުރީލު ޢަލައިހިއްސަލާމް ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ހިތްޕުޅަށް ދޫކުރެއްވި ﷲ ގެ ވަޙީ ބަސްފުޅު ކީރިތި ޤުރްއާންގެ ބުރައެވެ. މިއިން އެކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސުގެ އެތެރެއަށް ޕްރެޝަރު އައެވެ. އަނެއްކޮޅުން އެކަލޭގެފާނު އުފުއްލެވި ބުރައަކީ މީސްތަކުންގެ ފަރާތުން ކުރިމަތިވި ދެކޮޅުވެރިކަމާއި އަނިޔާވެރިކަމެވެ. މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސުގެ ބޭރުން ކުރިމަތިވި ޕްރެޝަރެވެ. މި ދެޕްރެޝަރުގެ ސަބަބުން އެކަލޭގެފާނަށް ބޭނުންފުޅުވާނެ މޯޓިވޭޝަން ބޮޑުތަނުން ބޮޑުވާނޭކަން ކަށަވަރެވެ.

އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ ފަދައިން ރަސޫލުﷲ ﷺ މޯޓިވޭޓްކުރަން މީހަކު ނާދެއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް މީހަކު މޯޓިވޭޝަން ކިޔަވައެއް ނުދެއެވެ. އެކަމަކު މިހާތަނަށް ދުނިޔެ ދުށް އެންމެ މޯޓިވޭޓަޑް އިންސާނަކީ އެކަލޭގެފާނުއެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނުގެ މޯޓިވޭޝަނަކީ ކޮބައިކަން ދެނެގަނެ އެއިން ފިލާވަޅު ލިބިގަތުމަކީ އަޅުގަނޑުމެން މުސްލިމުންނަށް އޮތް ކަމެކެވެ. އަދި އެންމެ އަޖާއިބުކުރުވަނިވި ކަމަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ މޯޓިވޭޝަނަށް މިދުނިޔެއިން ލިބިވަޑައިގަތް އުޖޫރައެއް ނުވަތަ އިނާމެއް ނެތްކަމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މޯޓިވޭޝަނަކީ ނަމާދެވެ. ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް ދަމުނަމާދެވެ. އެއަށްފަހު އެކަލޭގެފާނުގެ މޯޓިވޭޝަނަކީ ކޮޅަށް ހުންނަވައި މީސްތަކުންނާ ކުރިމަތިލައްވައި އެގޮތުގައި ސާބިތުވެ ދެމިހުންނަވައި ދެއްވި ދަޢުވަތެވެ. ކުރުކޮށް ބުނާނަމަ އެއީ ކަން ކުރުމެވެ. އަދުގެ ޢިލްމީ ދިރާސާތައް ބަޔާންކުރާގޮތުގައި މޯޓިވޭޝަންއަކީ ވަގުތުން ކަން ކުރުމެވެ. އަދި ކަންކުރުމުގައި ސާބިތުވެ ދެމިހުރުމެވެ. ސޫރަތުލް މުއްޒައްމިލްއާއި ސޫރަތުލް މުއްދައްޘިރުން އެކަލޭގެފާނުގެ މޯޓިވޭޝަންއަކީ ކޮބައިކަން އަންގައިދެއެވެ.

މުއްޒައްމިލް މިބަސް އައިސްފައިވަނީ ޒަމީލް މިބަހުންނެވެ. ގަދީމީ ދުވަސްވަރު ހަނަފަސް ސަހަރާގައި އުޅުނު އަރަބީން ދަތުރުކުރަން ބޭނުންކުރި މައިގަނޑު އުޅަނދަކީ ޖަމަލެވެ. އެއީ ސަހަރާގެ ނައުއެވެ. އަރަބީން އެއްތަނުން އަނެއް ތަނަށް މުދާ އުފުލަން ބޭނުންކުރީ ޖަމަލެވެ. ބައެއް ދަތުރުތަކުގައި ޖަމަލަށް އެރުވޭ ވަރަށްވުރެ މުދާ ގިނަވެ ބަރުވެދެއެވެ. އެފަދަ ހާލަތުގައި ދަތުރުގައި ބައިވެރިވާ އެހެން އެކުވެރިއެއްގެ ޖަމަލަށް އިތުރުވާ މުދާ ބަރުކުރެވެއެވެ. ޒަމީލްއަކީ އެގޮތަށް ތިމާގެ ބަރު މުދާ ޖަމަލުގައި އުފުލާދޭ މިތުރުއެވެ.

މުދާ އިތުރުވެ ނުވަތަ މުދާ ބަރުވެގެން ރަހުމަތްތެރިއެއްގެ ޖަމަލުން ޖާގަ ނުލިބޭ ފަހަރު އާދެއެވެ. އެފަދަ ހާލަތުގައި އަރަބީން އެމީހުންގެ މުދާ ހަމައަށް ދެބަޔަށް ބަހާލައިގެން ޖަމަލުގެ މައްޗަށް ބަރުކުރެވެއެވެ. އެއަށްފަހު ވާގަނޑަކުން އެ މުދާތައް ޖަމަލުގެ ދެފަރާތުގައި ހަމައަށް އެއްވަރަށް އައްސައެވެ. މިގޮތަށް މުދަލުން ބަރުކޮށްގެން ދަތުރުކުރާ ޖަމަލަކީ އަލްމުޒާމަލާއެވެ. ކޮންމެއަކަސް މިބަސް ގުޅިފައިވަނީ ބަރުދަނާއެވެ.

ޒަމިލް މިބަހުގެ މާނަޔަކީ އުފުލަންޖެހޭ ބަރު ނުވަތަ ބުރައެކެވެ. މުތަޒައްމިލް މިބަސް އައިސްފައިވަނީ ބަޔާންކުރެވުނު ބަސްމަގުންނެވެ. ހަށިގަނޑުގައި ލެވޭ ރަޖާ ގަނޑު ނުވަތަ ގައިގައި އޮޅާލެވޭ ބުރަދަންހުރި ކޮންމެ އެއްޗަކީ މުތަޒައްމިލް ނުވަތަ މުއްޒައްމިލްއެވެ.  ވަރަށް ބޮޑު ޕްރެޝަރެއްގައި ހުންނަ މީހާއަށްވެސް މުއްޒައްމިލް ބޭނުންކުރެވެއެވެ. މީހަކަށް ބުރަ މާބޮޑުވެގެން އެބުރަ އުފުލަން ދަތިވުމުން އެމީހާ އޮށޯވެ ގައިގައި ރަޖާގަނޑެއް ލުމަކީ ޠަބީޢީ ކަމެކެވެ. އެފަދަ މީހާއަށް އަރަބި ބަހުން ބޭނުންކުރާ އެއް ބަހަކީ މުއްޒައްމިލްއެވެ.

ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ﷲ ގެ ވަޙީ ލިބިވަޑައިގަތުންވީ ވަރަށްބޮޑު ބުރައަކަށެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިވެވަޑައިގަތް ބޮޑު ޕްރެޝަރއެކެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އެކަން ވަރަށްބޮޑު ކަމަކަށްވިއެވެ. މިބުރައިގައި ވަނިކޮށް އިސާހިތަކު، އެކަލޭގެފާނަށް ޖިބުރީލްގެފާނު އަސްލު ސިފަފުޅުގައި ފެނިވަޑައިގަތެވެ. މިކަންވެސް އެކަލޭގެފާނަށް ވަރަށްބޮޑު ޕްރެޝަރއަކަށްވިއެވެ. ކުއްލިއަކަށް ލިބިވަޑައިގަތް ސިހުމާއި ހާސްކަމާއި ޕްރެޝަރގައި އެކަލޭގެފާނަށް ގޮތް ހުސްވިއެވެ. ސިހުމާއި ނުތަނަވަސްކަމުގެ މިދަނޑިވަޅުގައި އެކަލޭގެފާނު އަވަހަށް ގެއަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެއަށްފަހު އޮށޯންނެވުމަށްފަހު ހަށިކޮޅުގައި ރަޖާއެޅުއްވުމަށް އަނބިކަނަބަލުންނަށް ދެންނެވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު މިހާލުކޮޅުގައި އޮންނަވަނިކޮށް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީ ބާވައިލެއްވިއެވެ. ﷲ ސޫރަތުލް މުއްޒައްމިލް ފަށްޓަވަނީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް މުޚާޠަބުކުރައްވަމުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ﷲ މުޚާޠަބުކުރެއްވި ޚާއްޞަ ލަގަބަކީ މުއްޒައްމިލްއެވެ. މުއްޒައްމިލްގެ އެއް މާނަޔަކީ ހަށިކޮޅުގައި ރަޖާލައްވައިގެން އޮންނެވި ކަލޭގެފާނުއެވެ. މިބަހުގެ އަނެއް މާނަޔަކީ ހަށިކޮޅުގައި ބޮޑު ބުރައެއް ލައްވައިގެން އޮންނެވި ކަލޭގެފާނުއެވެ. މިބަހުގެ އަނެއް މާނަޔަކީ ރޭގަނޑު އަވަހާރަފުޅުގައި އޮންނެވި ކަލޭގެފާނުއެވެ. ކޮންމެއަކަސް މުއްޒައްމިލް، މިނަންފުޅުން އަންގައިދެނީ އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ﷲ ގެ ލޯބިވެވޮޑިގަތުން އޮތްވަރުގެ ބޮޑުކަމެވެ.

މިބަހުން ﷲ، ރަސޫލުﷲ ﷺ ދެއްވާ މެސެޖަކީ ރަސޫލުކަމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތުގެ ބޮޑުކަމެވެ. އަދި ﷲ ގެ ވަޙީގެ ބަސްފުޅުގެ ބަރުދަނާއި އޭގައި ހުރި ބުރައިގެ ބޮޑުކަމެވެ. އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ ފަދައިން ނަބިއްޔުންނަށް ވަރަށްބޮޑު ދެ ޕްރަޝަރުވެއެވެ. އެއީ ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން އަންނަ ޕްރެޝަރއާއި މީސްތަކުންގެ ފަރާތުން އަންނަ ޕްރެޝަރއެވެ. މިސޫރަތުގެ ފުރަތަމަ އާޔަތްތަކުން އަންގައިދެނީ ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން އަންނަ ޕްރެޝަރުގައި އެކަލޭގެފާނު އަމަލުކުރައްވަންޖެހިވަޑައިގަންނަވާ ގޮތެވެ. މިއީ ވަޙީގެ ބުރަ އުފުއްލެވުމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ބޭނުންފުޅުވާ ހަމައެކަނި މޯޓިވޭޝަންއެވެ.

ﷲ، ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ދެއްވާ ހައްލަކީ ރޭގަނޑު ތެދުވެވަޑައިގެން ކޮޅަށް ހުންނަވައި ނަމާދުކުރެއްވުމެވެ. އެއީ ރޭގަނޑުގެ ބޮޑު ބައެއްގައި ކޮޅަށް ހުންނަވައި ނަމާދުކުރެއްވުމެވެ. މިއީ ދަމު ނަމާދުއެވެ. މިސޫރަތް ބާވައިލެއްވިއިރު މުސްލިމުންނަށް ނަމާދު އަދި ފަރުޟުނުކުރައްވައެވެ. އެކަމަކު މިއަމުރުފުޅާއެކު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ދަމު ނަމާދު ފަރުޟު ނަމާދަކަށްވިއެވެ. އަދި މިވަރަކުން ދަމު ނަމާދު ނުނިމެއެވެ. ﷲ އަމުރުކުރައްވަނީ ރޭގަނޑުން ބޮޑު ބައެއްގައި ކޮޅަށް ހުންންވައިގެން ނަމާދު ކުރެއްވުމަށެވެ.

ރޭގަނޑުގެ ވަގުތަށް ނަޒަރު ހިންގާލަން ހިނގާށެވެ. އިރު އޮއްސުމަށްފަހު ޜޭގަނޑު ނިދަންޖެހޭ އެންމެ އަވަސް ގަޑިއަކީ ގަޑިން ނުވައެއް ޖެހުމުން ކަމަށް ބަލާށެވެ. ނުވަޔަކުން އިރު އެރުމާ ދެމެދު އޮންނާނީ ގާތް ގަނޑަކަށް ނުވަ ގަޑިއިރު އެވެ. ރޭގަނޑުގެ ދިގު މިން ނުވަ ގަޑިއިރަށް ބަލައިގެން ރޭގަނޑުގެ ބޮޑު ބައިގައި ނަމާދުކުރާ ނަމަ އެއީ ގާތްގަނޑަކަށް ހަ ގަޑިއިރު ނަމާދުކުރުމެވެ. ބޮޑު ބައެއްގައި ނަމާދުނުކުރެއްވޭ ނަމަ ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އަންގަވަނީ ރޭގަނޑުން އެއްބައިގައި ނަމާދުކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެންކަމަށްވަންޏާ އެއީ ގާތްގަނޑަކަށް ފަސްވަރަކަށް ގަޑިއިރުއެވެ. ރޭގަނޑުގެ އެއްބައިގައި ނަމާދުކުރެއްވުން ބުރައަކަށް ވަންޏާ ދެން ﷲ އަންގަވަނީ އެއް ބަޔަށްވުރެ ކުޑަ ތަންކޮޅެއް މަދުން ނަމާދުކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެންކަމަށްވަންޏާ އެއީ މަދުވެގެން ތިން ގަޑިއިރުގެ ނަމާދުއެވެ.

ދެން ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ މައްޗަށް ބާވައިލައްވާ ވަޙީ ބަސްފުޅުގައި ބަރުދަން ހުންނާނެކަން ﷲ އަންގަވައެވެ. ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން އަންނަ ބޮޑު ބުރައަށް ފުރިހަމައަށް ތައްޔާރުވެވަޑައިގަތުމަށްޓަކައި ﷲ މި އަމުރުކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނު ދަމު ނަމާދު ކުރެއްވުމަށެވެ. އަދި އެނަމާދުގައި ކީރިތި ޤުރްއާން ލަސްލަހުން ކިޔަވައި ވިދާޅުވުމަށެވެ. އޭރު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލައްވާފައިވަނީ ކީރިތި ޤުރްއާނުން ކުޑަ މިންވަރެކެވެ. އެހެންކަމުން ދަމު ނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު ލަސްލަހުން ތަކުރާރުކޮށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާނީ އެއް އާޔަތްތަކެކެވެ. މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިމަތީގައި އޮތް ބުރަ ދިގު ރާސްތާއަށް އޮތް ހަމައެކަނި ހައްލެވެ. މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ބުރައަށް އޮތް ހަމައެކަނި މޯޓިވޭޝަންއެވެ.

ސޫރަތުލް މުއްޒައްމިލްގައި ﷲ، ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ރަސޫލުކަމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު އެއްފަދަ ކުރެއްވީ މާސިންގާ ކަނޑެއްގައި ފަތަންޖެހޭ ފެތުމާއެވެ. މި ސޫރަތުގެ ހަތްވަނަ އާޔަތުގައި ﷲ އަންގަވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިމަތީގައި ފިސާރި ދިގު ފެތުމެއް އޮތް ވާހަކައެވެ. މާސިންގާ ކަނޑުގައި ފަތާއިރު އެކަމުގައި ލުޔެއް ނުވަތަ ބްރޭކެއް ނުވެއެވެ. ވަރުބަލިވެގެން ހިނދުކޮޅަކަށް މަޑުކުރިއަސް ފަތަމުންދާ މީހާ ދާނީ އެއްގަމާ ދުރަށެވެ. އެހެންކަމުން ފަތާ މީހާއަށް އޮންނާނީ ހަމައެކަނި ފެތުމެވެ. އެއްގަމަށް ދެވޭނެ ހަމައެކަނި ގޮތަކީ ހުއްޓާނުލާ ފެތުމެވެ. ކަނޑުގައި ފަތަންޖެހޭ މީހަކު ނުފަތައި މަޑުކޮށްގެން އޮންނަ ކަމަށްވަންޏާ އޭނާ ކަނޑުވެ މަރުވުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑެވެ. ފެތުމުގެ މިސާލުން ﷲ ދެއްވާ ވަރުގަދަ މެސެޖަކީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ މަސައްކަތްޕުޅުގެ ބޮޑުކަމާއި އެކަމުގެ ބުރަކަމެވެ. އަދި އެކަމުގައި ލުޔެއް އަރާމެއް ނެތް ކަމެވެ. އަދި އެކަމުގައި އެކަލޭގެފާނަށް ޗޮއިސްއެއް ނެތްކަމެވެ. މިހާލަތުގައި މަސައްކަތްޕުޅުގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގަތުމަށް ބޭނުންވާނީ މޯޓިވޭޝަންއެވެ. އެ މޯޓިވޭޝަންއަކީ ހަމައެކަނި ނަމާދެވެ.

ރަސޫލުކަމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތާއި އެކަމުގައި ކުރިމަތިވާނޭ އެންމެހައި ދަތި އުނދަގޫތަކާއި ބުރައިން އަރައިގަނެވޭނެ ހަމައެކަނި މަގަކީ ނަމާދެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިވެވަޑައިގަންނަވާނެ ގިނަގުނަ ބޮޑެތި މައްސަލަތަކަށް އޮތް ހަމައެކަނި ހައްލަކީ ނަމާދުއެވެ. އެހެންވެ ތެދުވެވަޑައިގެން ކޮޅަށް ހުންނަވައި ނަމާދުކުރެއްވުމަކީ އެކަލޭގެފާނަށް އޮތް ޗޮއިސްއެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު އެއީ އެކަލޭގެފާނަށް އޮތް ﷲ ގެ އަމުރުފުޅެވެ. ނަމާދަކީ އެކަލޭގެފާނާ ﷲ ގުޅުވާދޭ ސީދާ ފާލަމެވެ. ރަސޫލުކަމަށް ބޭނުންފުޅުވާ މޯޓިވޭޝަނާއި ހިތްވަރާއި ކެތްތެރިކަމާއި ޖޯޝާއި ޢަޒުމް އެކަލޭގެފާނަށް ލިބިދިނީ ދަމު ނަމާދުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިވާ ދަތި އުނދަގޫތަކާއި އެންމެހައި ތަކުލީފުތަކުގެ ފަރުވާއަކީ ނަމާދެވެ. ނަމާދަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސުގެ އެތެރޭގެ މޯޓިވޭޝަންއެވެ. (ނުނިމޭ)

• ފަޔާޒަކީ ކީރިތި ޤުރްއާން އުނގެނި ދަސްކުރުމަށް ޖޯޝާއި ފޯރި ހުންނަ ދަރިވަރެކެވެ. ފަޔާޒަކީ ވިލާ ކޮލެޖުގެ ދާރިސެކެވެ.