ސޫރަތުލް މުއްޒައްމިލްއާއި ޖެހިގެން އޮތް ސޫރަތަކީ ސޫރަތުލް މުއްދައްޘިރުއެވެ. މުއްޒައްމިލް މިބަހެކޭ އެއްގޮތަށް މުއްދައްޘިރު މިބަހުގެ މާނަޔަކީވެސް ހަށިކޮޅުގައި ރަޖާ ލައްވައިގެން އޮންނަ ކަލޭގެފާނުއެވެ. ދިޘާރަކީ ފިނި މޫސުމަށް ބޭނުންކުރާ ބަހެކެވެ. ގަދީމީ އަރަބީންނަށް ފިނި މޫސުން އިހުސާސްކުރެވުނީ ތޫފާނެއްފަދައިންނެވެ. ސަބަބަކީ ފިނި މޫސުމުގައި ސަހަރާގައި އުފެދޭ ވެއްޔާއި ފިނީގެ ގަދަ ރޯޅިތައް ތޫފާނެއް ފަދައިން އެމީހުންނާ ބައްދަލުކުރުމެވެ. ވެއްޔާއި ފިނި ވައިގެ ތޫފާންތައް އެމީހުންގެ ހަށިގަނޑަށް ގެއްލުން ދިނެވެ.

ފިނީގެ ތޫފާނުން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކައި އަރަބީން ގެތަކަށް ވަދެއެވެ. އެއަށްފަހު ހަށިގަނޑު ހޫނުކުރުމަށްޓަކައި ގައިގައި ރަޖާ އޮޅައެވެ. މުއްދައްޘިރަކީ އެގޮތަށް ރަޖާ އޮޅައިގެން އޮންނަ މީހާއެވެ. މުއްޒައްމިލް މިބަސް ގުޅިފައިވަނީ ޕްރެޝަރާއެވެ. އެކަމަކު މުއްދައްޘިރު މިބަސް ގުޅިފައިވަނީ ހޫނުކަމާއެވެ. މާނަޔަކީ ތިމާގެ ވަށައިގެން އޮންނަ މާހައުލުން އަންނަ އުނދަގޫތަކާ ގުޅުމެވެ. ދައްޘިރު މިބަހުގެ އެއް މާނަޔަކީ އެ ގަހެއްގައި ބައިވަރު ފަތް ހުންނަ ގަހެވެ. ފަތް ގިނަ ގަހަކީ އިންސާނާއަށް ހިޔާވަހިކަމާއި ރައްކާތެރިކަން ދޭ އެއްޗެކެވެ.

ރަސޫލުﷲ ﷺ ދީނަށް ގޮވައިލައްވަން ފެށްޓެވުމާއެކު އެކަލޭގެފާނާ ދެކޮޅަށް ޤުރައިޝް ވަންހައިގެ ބޮޑުން ނިކުތެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އަގުވައްޓާލާ އެކަލޭގެފާނު ނިކަމެތިކުރުމަށް ހަމަލާދޭނެ ގޮތާމެދު ޤުރައިޝްގެ ބޮޑުން ސައްލާކުރިއެވެ. މި ސައްލާތަކުގައި އެކަލޭގެފާނަކީ ޝާޢިރެއްކަމަށް ބުނުމަށް ބައެއް މީހުން ހުށަހެޅިއެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ހުށަހެޅީ އެކަލޭގެފާނަކީ ކާހިނެއްކަމުގައި ބުނުމަށެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ހުށަހެޅީ އެކަލޭގެފާނަކީ ޖާދޫގަރެއްކަމުގައި ބުނުމަށެވެ. މިހެން ގޮސް އެކަލޭގެފާނަކީ ސިހުރުވެރިއެއްކަމުގައި ބުނުމަށާއި އެކަލޭގެފާނަކީ ދޮގުވެރިއެއްކަމުގައި ބުނުމަށްވެސް ވާހަކަދެކެވުނެވެ. މިވާހަކަތަކަށް ވަލީދު އިބުނު މުޣީރާއާއި އަޚުނަސް އިބުނު ޝުރައިޤުފަދަ ލީޑަރުން ދެކޮޅު ހެދިއެވެ. ވަލީދު ހާމަކުރިގޮތުގައި އަރަބީން ނިކުމެ އެމީހަކަށް ފެނުނު ނަމަކުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ނަންދީ މުޚާޠަބުކޮށްގެން އެދެވޭ ނަތީޖާއެއް ނުނިކުންނާނެއެވެ. އޭނާ ބަޔާންކުރިގޮތުގައި ގުޅިފައިވާ ވަރުގަދަ މީޑިއާ ކެމްޕެއިނަކުން މެނުވީ އެކަލޭގެފާނު ބައްޔެއްނުކުރެވޭނެއެވެ. މާނަޔަކީ އެންމެން އެއް އަޑަކުން އެކައްޗެއް ކިޔައިގެން އެކަލޭގެފާނު ބަލިކުރުމެވެ. އެގޮތުން ވަލީދު ހުށަހެޅީ އެކަލޭގެފާނަކީ މޮޔައެއްކަމަށް ކަނޑައަޅައި އެގޮތަށް އެކަން އިޢުލާންކޮށް އެންމެން އެ މީޑިއާ ކެމްޕެއިން ހިންގުމަށެވެ. ރައްޔިތުން، މީހަކު މޮޔައަކަށް ގަބޫލުކޮށްފިއްޔާ އެމީހަކާ ކައިރިވާނެ އެއްވެސް މީހަކު ނުހުންނާނެއެވެ. އެމީހަކު ދައްކާ ވާހަކައެއް އަޑުއެހޭނީ މީހުން އެމީހާއާ ކައިރިވެގެންނެވެ. މިގޮތަށް އެކަލޭގެފާނު މޮޔައަކަށް ހެދުމުގެ ބޭނުމަކީ އެކަލޭގެފާނު މުޅިން އެކަހެރިކޮށް، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވަތު ހުއްޓުވުމެވެ.

ރަސޫލުﷲ ﷺ ދީނަށް ގޮވައިލައްވަން ފެށްޓެވުމާއެކު އެކަލޭގެފާނަކީ މޮޔައެއްކަމުގައި މައްކާގެ ބޮޑުން އިޢުލާންކުރިއެވެ. އަދި އެގޮތަށް ރައްޔިތުންނަށް ވިސްނައިދިނެވެ. ބޭނުމަކީ ދީނަށް ގޮވައިލައްވަން އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވާ މަސައްކަތްޕުޅު މުޅިން ހުއްޓުވުމެވެ. މައްކާގެ ބޮޑުންގެ ޕްރޮޕެގެންޑާގައި މައްކާގެ ރައްޔިތުން ޖެހުނެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ މައްކާގެ ބޮޑުންނާއި އަޝްރާފުންނާއި ތަނަވަސްކަމުގެ އަހުލުވެރިން އެކަލޭގެފާނަށް ނޫނެކޭ ބުނުމެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން މުޅި މައްކާގެ މާހައުލު، އެކަލޭގެފާނަށް ފިނި މޫސުމަކަށް ބަދަލުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ކެތްތެރިވެވަޑައިނުގެންނެވޭ މިންވަރަށް ބޭރުގައި ފިނި ގަދަވިއެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ އެކަލޭގެފާނު ގެއަށް ވަޑައިގެން ހޫނުކަން ހޯއްދެވުމަށް ރަޖާ ލައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތުމެވެ.

ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ރަސޫލުކަމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ހުއްޓި އެކަލޭގެފާނަށް ގޮތް ހުސްވުމުން ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ހައްލެއް ﷲ ދެއްކެވިއެވެ. ސޫރަތުލް މުއްދައްޘިރުގައި ކަންކުރަންވީ ގޮތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އެންގެވިއެވެ. މުއްދައްޘިރުގެ ލަގަބުން ﷲ އެކަލޭގެފާނާ މުޚާޠަބުކުރައްވައި އެންގެވީ ތެދުވެވަޑައިގެން އިންޒާރުކުރެއްވުމަށެވެ. ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ވަކި ބަޔަކަށް އިންޒާރުކުރައްވަން ޝަރުތެއްނުކުރައްވައެވެ. ﷲ އެންގެވީ އިންޒާރުކުރެއްވުމަށެވެ. މާނަޔަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ މަސައްކަތްޕުޅަކީ ހަމައެކަނި ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުންކަމެވެ. މީހުން ދީނަށް ވަދޭތޯ ނުވަދޭތޯ އެމީހުން އީމާންވޭތޯ ނުވޭތޯ ބެއްލެވުމަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ މަސައްކަތްޕުޅެއްނޫނެވެ. އެވަގުތުން ފެށިގެން އެކަލޭގެފާނަށް ޖެހިވަޑައިގަތީ ތެދުވެވަޑައިގެން ބޭރުގައިވާ ގަދަ ފިންޏަށް ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަ އަހާނެ އެންމެ މީހަކު ނެތަސް އެ ވާހަކަ ދެއްކެވުމަށެވެ. އާދެ އެކަލޭގެފާނަށް އޮތީ ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުމެވެ. މީހުން ހަދާގޮތަކާއި ކުރާކަމަކާއި އެމީހުން ދޭ ރައްދަކަށް އެކަލޭގެފާނު ބައްލަވާކަށް ނުޖެހެއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އޮތީ ހަމައެކަނި އިންޒާރުކުރެއްވުމެވެ. މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސުގެ ބޭރުން އަންނަ ކަންކަމަށް އޮތް މޯޓިވޭޝަންއެވެ.

ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން ބަރުދަން އައުމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ޖެހިވަޑައިގަތީ ދަމު ނަމާދު ކުރައްވާށެވެ. އެކަމަކު ރައްޔިތުންގެ ޕްރެޝަރު އައުމުން އެކަލޭގެފާނަށް ޖެހިވަޑައިގަތީ އެމީހުންނާ ކުރިމަތިލައްވާށެވެ. އެއަށްފަހު ދެން ﷲ އަންގަވަނީ ﷲ އަށް ތަކުބީރު ވިދާޅުވުމަށެވެ. ވިސްނާލަމާ ހިނގާށެވެ. ނަމާދަށް ހަށަން ބަންނަނީ ތަކުބީރު ކިޔައިގެންނެވެ. ނަމާދަށް ހުންނައިރު ހަމައެކަނި ހަނދުމަކުރަންޖެހެނީ ﷲ އެވެ. ހަމައެގޮތަށް އެކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނާ ކުރިމަތިލައްވާއިރުވެސް ޖެހިވަޑައިގަތީ ހަމައެކަނި ﷲ ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ. މިއިން ލިބޭ ފިލާވަޅަކީ ތިމާގެ އެތެރޭގެ ޕްރެޝަރތަކަށް ތިމާ ނަމާދުން މޯޓިވޭޝަން ހޯދަންޖެހޭކަމެވެ. ތިމާގެ ބޭރުން އަންނަ ނުވަތަ މީހުންގެ ފަރާތުން އަންނަ ޕްރެޝަރާ ތިމާ ސީދާ ކުރިމަތިލައިގެން މޯޓިވޭޝަން ހޯދަންޖެހޭކަމެވެ. އަދި މިއިން ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް އޮތީ ހަމައެކަނި ﷲ ހަނދުމަކުރުމެވެ. މިއިން އެނގިކަށަވަރުވާ ކަމަކީ މީހާގެ މޯޓިވޭޝަން ގުޅިލާމެހެނީ އޭނާގެ އީމާންކަމާކަމެވެ. އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރިޔާ ހުންނާނީ އަބަދުވެސް މޯޓިވޭޓްވެފައެވެ. އޭނާގެ މޯޓިވޭޝަން ފެށޭނީ ނަމާދުންނެވެ. އެއަށްފަހު އޭނާގެ މޯޓިވޭޝަންއަކީ އޭނާ ކުރާ އަމަލެވެ. އަމަލުކުރާއިރުވެސް އޭނާ އެކަން އެކުރަނީ ހަމައެކަނީ ﷲ އަށް ޓަކައެވެ. އެހެންނޫނަސް މީހަކަށް މީހަކު މޯޓިވޭޓެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. އެހެންނަމަ ﷲ ގެ ރަސޫލާ ﷺ އަށް އެކަން ކުރެއްވުނީހެވެ.

ދުނިޔެ ދުށް އެންމެ ކާމިޔާބު އެއް އިންސާނަކީ އިބުރާހީމް ޢަލައިހިއްސަލާމްއެވެ. އެއީ ތައުހީދުގެ ބަފައިކަލުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ތޫނުފިލި ވިސްނުމުގެ (ކްރިޓިކަލް ތިންކިންގެ) ބަފައިކަލުންވެސް މެއެވެ. އެންމެ ކާމިޔާބު އެއް ކަލޭގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅުން ބޭރުކުރެވުނެވެ. އެކަލޭގެފާނު މާސިންގާ އަލިފާންގަނޑަކަށް އެއްލާލެވުނެވެ. އެންމެފަހުން އެކަލޭގެފާނު އުފަން ގައުމުން ބޭރުކޮށްލެވުނެވެ. އުމުރުފުޅުން އަށްޑިހަ އަހަރުފުޅުވީފަހުން ލިބިވަޑައިގަތް ހަމައެކަނި ދަރިކަލުންނާއި ދަރިކަލުންގެ މައިކަމަނާ ހަނަފަސް ސަހަރާއަކަށް  ދޫކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެ ދަރިކަލުން ރަ އުމުރަށް އެރުމާއެކު ޤުރްބާންކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދެ ދަރިކަލުން ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗެއް ނެތިއެވެ. އެކަމަކު އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލުކަމުގައި ދެއްކެވި މޯޓިވޭޝަން އެހެން އިންސާނެއްގެ ކިބަޔަކުން އަދި ނުފެނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ގިނަގުނަ މަސައްކަތްޕުޅު ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނުގެ ތަރިކަ، ﷲ ވަނީ ގިޔާމަތަށް ދާދެން ދަމަހައްޓަވާފައެވެ. މިއިން ކަށަވަރުވާކަމަކީ ހަގީގީ މޯޓިވޭޝަން އަންނަނީ ތިމާގެ އީމާންކަމުން ކަމެވެ. (ނިމުނީ)

• ފަޔާޒަކީ ކީރިތި ޤުރްއާން އުނގެނި ދަސްކުރުމަށް ޖޯޝާއި ފޯރި ހުންނަ ދަރިވަރެކެވެ. ފަޔާޒަކީ ވިލާ ކޮލެޖުގެ ދާރިސެކެވެ.